Dikur përdorej nga mistikët sufi për t’i ndihmuar në përqendrimin gjatë ritualeve fetare.
Sot është një nga pijet më të përhapura në planet. Rreth 2 miliardë filxhanë kafe konsumohen çdo ditë. Po ashtu disa varietete të kafesë janë ndër produktet më të shtrenjta në botë.
Por çfarë e bën të veçantë këtë gjë?
Ju mund të keni një farë ideje se kafeina rrit përqendrimi, ju prish gjumin dhe mund të ndihmojë në performancën sportive. Por a e dini se sa kafe mund të pini pa rrezikuar shëndetin? Efektet e një filxhani kafe mund të fillojnë që para se të pini një gllënjkë prej saj.
Sipas një studimi të vitit 2019 me 80 persona 18-22-vjeçarë, edhe vetëm thithja e aromës së kafesë mund të përmirësojë kujtesën dhe të stimulojë vigjilencën. Një studim i mëhershëm i vitit 2008 zbuloi se efektet e një filxhani kafeje mund të nisin vetëm 10 minuta pas konsumit të saj, ai tha se përqendrimi maksimal i kafeinës në gjak ndodh pas 45 minutash.
Por si na e rrit vigjilencën kafeja?
Kafeina vepron si një stimulues i sistemit nervor qendror, duke e bërë njeriun më vigjilent dhe më të përqendruar, por potencialisht edhe më nervoz dhe më të shqetësuar. E gjitha ka të bëjë me receptorët e adenozinës, të cilët ndihmojnë në rregullimin e rrahjeve të zemrës, rrjedhjen e gjakut dhe ciklet e gjumit-zgjimit.
Kur adenozina, një përbërës organik që gjendet natyrshëm në trupin e njeriut, lidhet me këta receptorë, ajo shkakton një përgjigje fiziologjike që çon në një ulje të aktivitetit qelizor, duke nxitur shpesh përgjumjen dhe gjumin. Kafeina mund të mashtrojë qelizat tuaja nervore dhe të lidhet me to, duke e penguar adenozina të bëjë detyrën e saj.
Kjo nxit rritjen e vigjilencës, duke lejuar gjithashtu që neurotransmetuesit stimulues të trurit (siç është dopamina) të funksionojnë në nivele të larta. Kjo e bën kafeinën një përforcues të humorit për shumë njerëz, por gjithashtu ajo mund të shkaktojë ankth pas dozave të larta. Ndërsa trupi juaj përshtatet me efektet e kafeinës pas një farë kohe, njerëz të ndryshëm mund të kenë reagim shumë të ndryshëm ndaj të njëjtës sasi të saj.
A mund ta rrisë vërtet performancën atletike?
Sigurisht që po. Një studim i vitit 2020 mbi disa çiklistë amatorë, zbuloi se kafeja përmirësoi performancën me një mesatare prej 1.7 për qind. Kjo normë mund të duket e vogël, por përbën një diferencë të madhe edhe për atletët me konkurrencë mesatare. Një studim më
i vjetër më Britani raportoi një përmirësim të lidhur me dozën në testet e kohës së reagimit, kujtesës dhe arsyetimit vizual-hapësinor midis atyre që konsumojnë rregullisht kafe.
Kur duhet ta ndaloni pirjen e saj?
Mbi këtë çështje ka shumë debate. Kafeina ka një efekt prej rreth 6 orësh. Dhe kjo do të thotë që nëse e konsumoni ekspresin tuaj të fundit në orën 16:00, gjysma e kafeinës është ende në sistemin tuaj në orën 22:00, kur ju duhet të përgatiteni të flini gjumë.
Shumë njerëz pranojnë idenë e një orari fundor për konsumin e kafes në një ditë,
për shembull pas orës 14:00 ose 15:00 të pasdite. “Konsumi i saj duket të ketë njëfarë ekuilibruar”- thotë Nik Litëllhels, një trajner i gjumit, që ka punuar me disa ekipe futbolli të njohura.
“Unë shoh shumë njerëz që pinë 3 kafe pak a shumë njëra pas tjetrës në mëngjes. Pra marrin 1.000-1.500 mg kafeinë para se të vijë dreka, pastaj ndalojnë. Por kjo nuk është mënyra e duhur. Sepse niveli i saj duhet ruajtur pa ulje dhe ngritje të mëdha. Pra duhet ta pini kur ndiheni më pak energjikë, që t’ju ndihmojë në momentet kyçe”- thotë ai.
A është e mirë për ju?
Disa njerëz thonë se konsumit i tepërt mund të lidhet me rritjen e rrezikut të kancerit ose problemeve të zemrës, ndërsa të tjerë thonë se disa filxhanë kafe në ditë janë të mira. Është e dobishme të shihen meta-analizat e shumë studimeve. Një nga më të mëdhatë, që shqyrtoi më shumë se 200 meta-analiza në vitin 2017 arriti në këtë përfundim: “Konsumimi i kafesë duket përgjithësisht i sigurt brenda niveleve të zakonshme, maksimimumi 3-4 filxhanë në ditë dhe përfitimet shëndetësor duken më të mëdha sesa dëmet”. Një studim tjetër i po atij viti zbuloi se kafeja ishte e lidhur me një ulje të mundshme të rrezikut të disa formave të kancerit, krahas sëmundjeve kardiovaskulare, sëmundjes së Parkinsonit dhe diabetit të tipit 2.
Po në lidhje me përfitimet e tjera afatgjata të kafesë?
Ka disa prova që efektet e kafesë në rritjen e humorit mund të jenë të dobishme për një periudhë afatgjatë. Në një meta-analizë të vitit 2016, i disa studimeve vëzhguese, zbuloi se konsumi i kafeinës e ul rrezikun e depresioni. Ndërsa një studim finlandez i vitit 2010 gjeti një rezultat të ngjashëm. Një nga arsyet janë antioksidantët, që priren të lidhen me stresin e reduktuar në përgjithësi.
Po ashtu kafeja mund të ndihmojë në djegien e yndyrnave, por është më efektive në lidhje me stërvitjen. Për të hequr qafe dhjamin, duhet ta shkëputni atë nga qeliza dhe më pas ta digjni. Ndërsa është treguar se kafeina rrit procesin e lipolizës, ose pjesën e shkëputjes.